«Какое-то большое чувство
Сегодня таяло в душе.
Марина ЦВЕТАЕВА.
Уһун-киэҥ өрөбүлбэр уһуутуу-уһуутуу сытыам дуо, тугу эрэ гыннаҕа буолан туругура сатыахха. Өйбөр туох да көтөн түспэт. Санаам кытары сүрэҕэлдьээбиттии бэтэрээнэн эрэ устаҥныыр. Дьиҥинэн биир дьарыктаах эбиппин. Онтум, дьаакыр буолан, гыныаҕы да гыннарбат, оҥоруоҕу да оҥорторбот быһыылаах. Миэхэ ол сонун дьарык. Кыаллыа эрэ суох – олох бэйэтэ көрдөрүө. Мин үйэм тухары биир киһини кэтэһиэхтээхпин. Үйэм тухары! Аата уһунун, куруһун. Үс күн нэһиилэ ааста, хаҕым эрэ хаалла. Бу муҥ кэриэтин быһа баттаан баран…
Мин да мин, атын дьон суоҕар дылы. Атын дьон, туора дьон бэйэлэрин хахтарын иһинээҕи аан дойдуларыгар хаайтаран сырыттахтара. Биир-биир оротолоон, омооно ойууланан эрэр остуоруйа иһигэр олордуталаан кэбиспит киһи дуу? Кинилэр да өйүнэн айыллыбат таптал муҥутуур муҥун, үлүгэр үөһүн биллиннэр ээ. Таптал… Үөрэн сэгэйбит уоспар харах уута кэлэн иҥнэр. Дьолум сэрэх, хас түгэн бэлэх. Ол эрээри, сүүстэ таптаабыт сүрэх, хайа муҥун, бөҕөх. Эн буолуоҥ дуо, ыра оҥостубут ыраас тапталым, дьолум буолуох дуу, сорбун суоллуох дуу соҕотох доҕорум? Ыйытык ыйанна. Ыраах, ити аата, эмиэ ыҥырда.
Ким үгүс-үгүс үлүһүйүүлэрин үлтүркэйдэрин сөпкө таҥан тапталы айан таһаарар, ким кыранан да сөп буолан таптаабыт саҕа сананар, оттон кимиэхэ эрэ бэлэм таҥыллыбыт таптал бэлэх курдук тиксэр. Ол бэлэҕи кытары дьолу да туттаран ыыппаттар ээ…
Айыыда эмиэ өрөбүлтэн сөп буолбут. Уонна таһырдьа арыый ичигэс, устар күнү быһа дьиэҕэ сууланан олорор сүрэ бэрт. Сынньанар да сылаалаах, эркини өйөөн олорор эри хартыыҥка курдук көрөр салгымтыалаах. Салгын сии таарыйа Айыыда дьүөгэтигэр Маайка эмиэ ыалдьаттыһа барсар буолла. Маайкаҕа саатар эрэ буоллаҕа, күнү өлөрүөххэ наада. Кини эркинин ким да өйөөбөт, өйүөн сөптөөх өтөрүнэн көстүө суох чинчилээх.
Айыыда кинини сэргэхситиэн аһара баҕарар быһыылаах. Олохтон үчүгэйин эрэ үрүмэлээн үһүйээн гынан кэпсиир даҕаны, сөрү-сөпкө олоруу туһунан дойҕохтуур даҕаны – киһитэ истэн эрэ кэбиһэр. Санаата буоллаҕына – атыҥҥа, үчүгэй дьахталлар киэннэриттэн туспа-туора суолга.
– Дьүөгэм Мира наһаа үчүгэй дьахтар.
Дьэ сити, саҕаланнаҕа ити. Хайа эрэ, харахтаан да көрбөтөх Миратыгар барсымыахха да баар эбит. Күнү атыннык да өлөрүөххэ сөбө.
– Боростуой ыаллар…
Хата, инньэ диэ. Сөп түбэһэ сатаан кэмиэдьирбэккэ, бэйэтэ-бэйэтинэн буолуо.
– Чугаһаатыбыт.
Айыыда өссө да кэпсии турар эбит дуу. Маайка дөйөн хаалбыкка дылы. Саҥа үүммүт сылы хайдах эрэ саҕалаата дии. Сирдьит наада этэ, дьиҥинэн, мантыҥ оонньоон эрэ остуоруйа ээ. Орох устун үөскэ киирэн иһиэххэ, орооһор кыаҕа суох. Маайка олоҕо баар, остуоруйаҕа дылы буолан. Арай Айыыда киэнэ дьиҥнээх, лоп бааччы. Маайка кинини билэр курдук эрээри, букатын да билбэт эбит. Бэйэлээх бэйэтин олоҕун хаппахчыга хатаан сылдьар, ыына-мээнэ курдук ыһа-тоҕо кэпсээбэт. Кини да, Маайка да бакаа сирдьиттэр эрэ. Ол иһин, сэбэрэлэрин сэрэххэ туман-имэн быыһынан нэһиилэ ыйдаҥардан көстөр гыныахха.
– Кэллибит.
Киирэллэр. Дьүөгэлиилэр өр көрсүбэтэхтии үөрүү-көтүү бөҕөтө. Хайа, уонна Саҥа дьыл салааһына, үөрүүтүн үлтүркэйэ да баар буоллаҕа. Мира кыыс быһыылыын-таһаалыын, туттардыын-хаптардыын быдан атын. Айыыдаҕа эдьиийин курдук диэххэ дуу. Эрдээх үһү да тыалаабыт, оҕолордоох үһү да эмиэ ханналаабыттар эрэ. Эмискэ-эмискэ күлэн саһыгыратан, хаһааҥҥыта эрэ харааччы көрөн кыыс оҕото быһыылаах. Маайка буоллаҕына, ханан да кыбыллан тэҥэ сэһэргэһиэ суох. Тоҕо да кэлсэ турбута буолла?
– Ити – Болуодьа дьыбаана…
Эмиэ ыраата охсубут. Чүөчэлэрэ, тоҕо эмиэ сонуна ааһан, куукуна муннугун булбут, муннук-муннуга элэйэн эрэр дьыбааны, туох эрэ музей малын курдук одуулаан баран турдахтарай?
