Нарбуты – старажытны род, дакладней некалькі радоў, не маючых роднасных сувязяў, з іх лідскія – самы разгалінаваны, старажытны і шматлікі шляхецкі род Нарбутаў. Род лідскіх Нарбутаў пачынаецца з XV ст. (легендарныя прадстаўнікі роду – з X ст., напрыклад легендарны заснавальнік роду Нарбутаў – Даўспрунг як быццам прыбыў у Літву з Рыма разам з Палемонам у 924 г.). Першы «гістарычны» Нарбут (нарадзіўся каля 1430 г.) валодаў маёнткамі Арняны і Калтыняны каля Вільні. Адзін з яго сыноў – Войцех набыў маёнтак Лебедзь і пасля уцёкаў Міхала Глінскага з Літвы, атрымаў ягоны маёнтак Забалаць у Лідскім павеце. Ягоны унук Пётр (нарадзіўся каля 1540 г.) пабудаваў касцёл у Забалаці і лічыцца родапачынальнікам Нарбутаў на Лідчыне1.
У Лідскім павеце Нарбуты жылі яшчэ ў XVII ст., тут яны валодалі маёнткамі: Шаўры, Андрушаўцы, Янаўшчына, Карбаўцы, Стары Двор, Варонічы, Радзівонішкі, Сукурчы, Нарбутушкі, Балкупы і фальваркіі: Вершулішкі, Пігоша, Шчуркішкі, Білаты, Былінішкі, Ляўкішкі і інш. Радніліся з шляхецкім родам Наневічаў, Рылаў, Жабаў, Марачэўскіх, Барташэвічаў, Сабанскіх, Грудзінскіх і інш.
Вось некаторыя з найбольш вядомых Нарбутаў:
– Даніэль Казімір Нарбут (?1738—1807) сын Казіміра, вучыўся ў Рыме, ксёндз, абат парадыскі, прафесар піярскага калегіума, прафесар Collegium Nobilium у Вільні. Член Адукацыйнай камісіі. Аўтар першага ў нас падручніка логікі (Вільня 1769 г.). Сакратар канцлера ВКЛ князя Міхала Чартарыскага. За заслугі перад бацькаўшчынай і навукай атрымаў у 1793 г. ад караля Станіслава Аўгуста ордэн св. Станіслава. У вольны час пісаў вершы. У канцы жыцця вярнуўся на Лідчыну, дзе жыў у маёнтку Радзівонішкі свайго брата Дамініка, тут і памёр 17 сакавіка 1807 г. і пахаваны ў Радзівонішскай грэка-каталіцкай царкве, якой ужо даўно няма2.
– Юстын Нарбут (?1776 —1845) сын Юзафа, палкоўнік войска ВКЛ, гісторык. Адным з першых напісаў кнігі па гісторыі ВКЛ, жыў і памёр у маёнтку Юршышкі на Лідчыне. Яго дачка, пісьменніца Каміла Юрэвіч з Нарбутаў3 і сястра, вядомая авантурыстка і мецэнатка Юлія Шышкова з Нарбутаў4.
– Славуты гісторык Тадэвуш Нарбут5.
– Ян Антон Нарбут, сын Казіміра і Мар'яны з Навіцкіх. Быў братам Дамініка і Казіміра Нарбутаў (піяра). У 1778 г. стаў паслом у сейм і быў абраны у Скарбовую Камісію ВКЛ. У 1785 г. стаў стольнікам Лідскага павета і займаў гэтую пасаду да 1794 г. У траўні 1797 г. абраны на пасаду маршалка шляхты Лідскага павета і займай пасаду да 1798 г. Быў жанаты з Кларай Плятэр, меў дачку Казіміру, жонку вядомага капітана польскіх войскаў Юзафа Гружэўскага.
– Аляксандр Остык Нарбут (?1763—1833) – лідскі маршалак6.
– Вінцэнт Нарбут (?1812—1883), гісторык і палеограф славянскіх моў, шматгадовы супрацоўнік Архіва гістарычных дакументаў Трыбунала ВКЛ у Вільні7.
– Тадэвуш Нарбут, падкаморы лідскі, дэпутат Вальнага сейма 1776 г., які не падпісаў ратыфікацыю першага падзелу і за гэта быў праследаваны. Яго сын Войцех Нарбут, падкаморы караля Станіслава Аўгуста, дэпутат Вялікага сейма, удзельнічаў ва ўсталяванні Канстытуцыі 3 мая. Дочкі Тадэвуша Нарбута, славутыя Аляксандра, Канстанцыя – такзваныя «пулаўкі», выхоўваліся i атрымалі адукацыю пры двары княгіні Ізабэлы Чартарыйскай з Флемінгаў (1745—1835) у Пулавах8, менавіта пра іх і пойдзе расказ у гэтай кнізе.
У гэтай кнізе я распавяду пра нашых зямлякоў, якія пакінулі свой след у гісторыі і культуры. Пра маіх гераінь я ўжо пісаў раней9, гісторыкі і мемуарысты гэтых жанчын называлі Нарбутоўнамі. За час, які прайшоў з моманту ранейшых публікацый, з'явілася новая інфармацыя, што і прымусіла мяне вярнуцца да тэмы.
