Зоя Шөмбүловна (кыс фамилиязы Кыргыс) ДОНГАК – эмчи, РСФСР-ниң кадык камгалалының тергиини. Россияның Чогаалчылар болгаш Журналистер эвилелдериниң база «Русский слог» академиязының кежигүнү, 3 шүлүк чыындыларының, 8 проза номнарының автору. Юрий Промптовтуң «В центре Азиатского материка», Бальтасар Грасианның «Оракул», Андрей Лисьевтиң «Не прощаемся» номнарын орус дылдан очулдурган. Томскыда эмчи институдунуң, Ленинградка клиниктиг ординатураның, Москвада А. М. Горький аттыг Литература институдунуң Дээди курстарының (А. А. Ольшанский, А. В. Воронцов, А. Ю. Сегеньниң проза, В. В. Сорокинниң поэзия семинарларының) доозукчузу, ол-ла институттуң аспирантызы.
Чогаал болгаш журналистика талазы-биле даштыкының база регионалдыг мөөрейлерниң лауреат-тиилекчизи. Зоя Донгактың чогаалдары амгы үениң шүлүк чыындыларында, калбак чогаалдың альманахтарында парлаттынып турар.
Көк баштыг, кадыр хавактыг, хүргүл карактарлыг, оңа берген шыва тоннуг Севил өгден үнгеш, көк кырында энчекке олурупкаш, шору чымчай берген алгының дүктүг талазының бир ужун буттарынга кызып алгаш, алгының өске дүк чок кыртыш талазын эдирээ1-биле чымчадыр эттеп-ууштай берген.
Кезек ынчаар эдирээлээш, дыгдынчак дискээнде чымчай берген алгының кыртыжын кестик-биле сивирип арыглаан. Алгы көңгүс чымчагыжеге ынчаар эдирээлеп-ле орган. Адак соонда Холурааштың кырган-авазы Севил: «Че, алгыны чеже эттээр мен ам. Болду ыйнаан бо. Чуга кеш орлуучал, чуга сөөк сыныычал дижир болгай» дээн.
Алгы-кештен, ылаңгыя хой кежинден хеп даарап мергежээн, чымыштыг ажылга шуут-ла шириленип додуккан Севил чоок кижилериниң тонунга каш алгы херегин ыяк билир. Мөңгүн-Тайганың соок шириин агаар-бойдузунга чаңчыккан тыва хой изиг-соокка шыдамык, аң-мең дег хостуг оъттаар, кышкы үеде хар чиггеш, сускаанын хандырып алыр. Кышты бергедешсе-даа, час дүжерге, ол дүрген семириичел. Ындыг хой кежинден даараан хеп чылыг-даа, эптиг-даа.
Холурааштың кадайы Анай чоокшулап кээрге, Севил чугаалаан:
– Холурааштың тонунга чеди улуг хой кежи чедер, кеним.
Узун, чоон чаъштыг, сырый кара дугаланчак кирбиктерлиг, кара карактарлыг, шилгедек, чазык Анай ыяды аарак кунчуундан айтырган: «Силерден тон даараарын өөренип ап болур бе?»
– Албан өөредип каар мен. Ажылдап билир кижи амыдыралга ынак болур. Хөрек болгаш ооргага эң семдер дүктүг, чылыг алгылар тааржыр. А чеңнерге, мурнуку эдекке чиик болгаш шала тас алгылар эки. Өгже кирээлем, – дээш, эдирээлеп орган алгызын ап алгаш, Севил өөнче углапкан.
– Оо, алгыларның аянныын! – деп, Анай өгде алгыларны магадаан. – Чымчаа шуут торгу-ла!
Алгыларны суйбап тургаш, чеди хой кештерин Севил шилип алган.
– «Алгының чымчаа идээзинде, аъттың чаажы ээзинде» – дижири шын. Холураашка тон даараар деп дап берип ор мен. Кылыр чүвем хөйүнге четтикпес ышкажыл мен, – дээш, Севил суугуда пашта шай хайындыра берген, – Ажыл төнмес, өлзе төнер дээрим ол, баштай чемненип алыыл.
Чемненген соонда кунчуу Анайга тон быжарын карыштап тайылбырлаан: «Улуг кижиниң тонунуң узуну – алды карыш. Улуг хоюнуң эдээнде калбаа – беш карыш, а бичии хойнуң эдээниң калбаа – үш карыш».
– Карыш дээрге, улуг эргек-биле айтыр салаа аразы бе?
– Кончуг шын-дыр. Карыштап көрем, Анай, – дээрге, ол карыштаар.
– А чеңнерниң узуну, калбаа кайы-хире боорул? – деп, Анай айтырган.
– Чеңниң узуну – дөрт карыш, чеңниң калбаа – бир карыш болгаш дөрт илиг. Кижиниң шимчээринге шаптыктавас, тон хостуг болур ужурлуг.